Farmacie in achtertuin
08/06/2018 16:00
ACHTERGROND -
Het Amazone regenwoud staat bomvol planten die een medische werking kunnen hebben. Het Surinaamse bos is daar onderdeel van en de mogelijkheden om bij te dragen aan de wereldwijde farmaceutische industrie zijn legio. Maar er zitten ook haken, ogen en valkuilen op het pad. Wet- en regelgeving bijvoorbeeld lopen achter op de ontwikkelingen en de behoeften in de rest van de wereld.
Tekst: Amanda Palis
Beeld: Stefano Tull
Omringd door rijen kasten waarin er vanaf de negentiende eeuw in
Suriname verzamelde planten en houtsoorten te vinden zijn, staat
Dorothy Traag, als hoofd van het Nationaal Herbarium Suriname, te
vertellen over de potentie die Suriname kan hebben binnen de
wereldwijde farmaceutische industrie. "Internationaal is er een
zekere mate van interesse. Vooral na het laatstgehouden congres in
verband met de 'Dag der Traditionele Medische Systemen' dat samen
met India in november in Suriname is gehouden, is er nog meer
interesse voor medicinale kruiden die wij hier hebben en de
toepassing daarvan", vertelt Traag. Maar of een plant dat endemisch
is aan Suriname tot een levensveranderende pil is omgezet, is voor
Traag niet te meten. Wereldwijd zorgt de farmaceutische industrie
voor de nodige medicamenten en is ook nog miljarden waard, waar
'Big Pharma' aan verdient. Sinds de mensheid bestaat, wordt er
gebruik gemaakt van planten voor medicinale doeleinden. Tot op
heden is er niet veel daaraan veranderd, behalve dat de mens heeft
geleerd hoe de geneeskrachtige stoffen te isoleren en om te zetten
in tabletvorm. In Suriname zijn we niet alleen rijk aan bos, maar
ook rijk aan medicinale planten en kennis over die planten. In ons
Nationaal Herbarium, een bibliotheek van geconserveerde planten, is
er genoeg bewijs dat ons land over een enorme plantaardige rijkdom
beschikt.
Ingewikkeld
We hebben de faciliteiten en financiën niet om deze testen uit
te voeren
Voor Dennis Mans, professor aan de Faculteit der Medische
Wetenschappen, is dat geen nieuws. Als docent farmacologie leert
hij medisch studenten over de effecten van medicijnen op het
lichaam en hoe die medicijnen gebruikt moeten worden. Met zijn
studenten onderzoekt hij ook welke medicinale waarden onze planten
hebben. Maar declareren dat een plant medicinale substanties bevat,
is een ingewikkeld proces. Voordat een plant erkend wordt als een
medicinale plant, moeten er tal van wetenschappelijke testen en
publicaties gedaan worden. "We hebben de faciliteiten en financiën
niet om deze testen uit te voeren. Het is niet alleen een of tien
keer testen, maar er moet bijvoorbeeld zeker meer dan vijftig keer
getest en gemonitord worden of je dezelfde resultaten krijgt. Het
is ook zo als je je eigen medicijnen wilt creëren", vertelt Mans
over het proces.
Inkomstenderving
Dat er geen faciliteiten zijn om onze eigen medicamenten te
maken, wil niet zeggen dat er niet verdiend kan worden met de
export van rauwe grondstoffen. Dat hebben hosselaars al heel gauw
ontdekt en ze doen er hun voordeel mee. Traag vermoedt dat de Staat
de afgelopen jaren inkomsten derft door het 'onbewust toestaan' van
export van medicinale plantaardige goederen. "Er zijn zoveel mazen
in onze wetten. Mensen vervoeren de planten op slinkse wijze over
de grens", zegt Traag. Er zouden vooral vloeibare extracten gemaakt
worden van de planten en zo geëxporteerd worden. Het vervoeren van
de plant in zijn natuurlijke staat zou voor de 'exporteurs'
moeilijk zijn, omdat er teveel certificaten en vergunningen
daarvoor vereist zijn.
De vloeibare extracten kunnen gewoon met het systeem van de
douane goedgekeurd en weggestuurd worden in tubes. "Voor het
wetenschappelijk verzamelen van de planten heb je een vergunning
nodig van ' s Lands Bosbeheer. Men wil dan weten wat, waarvoor en
hoeveel je gaat verzamelen. Om te exporteren is weer een andere
vergunning van het ministerie van Handel,Industrie en Toerisme
nodig. Door de planten in extractvorm te gieten, omzeil je dat hele
proces. Het Asycuda-systeem van de douane maakt het makkelijk
exporteerbaar", zegt Traag. Voor Mans zijn de ruwe extracten bij
lange niet genoeg om een gedegen industrie op te zetten. "Aan ruwe
extracten verdien je niet veel. Wanneer die verder verwerkt worden
en de actieve medicinale stoffen in de plant worden gehaald, zou je
die dan rechtstreeks aan de grote farmaceutische jongens kunnen
verkopen. Daar ligt namelijk het geld."
Biopiracy
Naast het exporteren van medicinale planten die we in Suriname
hebben, is er ook sprake van biopiracy. "Buitenlanders observeren
de shaman of medicijnman van een ruraal dorp. Ze vinden inderdaad
een plant die duizenden jaren wordt gebruikt door deze mensen tegen
een bepaalde ziekte. Ze nemen deze kennis mee en maken een
bio-natuurlijke pil van en de gemeenschappen van waar ze de kennis
hebben 'gehaald' zien er geen cent van terug", vertelt Mans. Als
voorbeeld noemt hij Captopril. Het medicijn dat wereldwijd wordt
gebruikt tegen hypertensie (hoge bloeddruk) is ontwikkeld door
observatie van een shaman die in de Amazone woont. De inheemse
dresiman gebruikte slangengif om zijn dorpsbewoners, die een hoge
bloeddruk hadden, te behandelen.
"Amerikanen hebben waargenomen hoe de shaman dit slangengift
heeft verzameld en toegepast. Die wist precies hoe hij het gif
moest verdunnen zodat het geen toxisch effect zou hebben op zijn
patiënten. Met de inzichten en technieken van de shaman hebben zij
uiteindelijk Captopril gemaakt", vertelt Mans. Er zijn genoeg
voorbeelden van biopiracy die plaats hebben gevonden. Voor Suriname
zou hij het gebruik van gedroogde bladeren van de wilde sopropo
tegen suikerziekte als voorbeeld kunnen aanhalen. "In Suriname en
op andere continenten hebben de welgestelde landen ontdekt dat de
wilde sopropo tegen suikerziekte gebruikt kan worden. De bladeren
worden in Miami en Florida verkocht in capsulevorm en worden zo op
de markt gebracht als wondermiddel. We vissen altijd achter het net
en blijven maar zitten op potentie", stelt Mans.
Export
Het exporteren van deze kennis zou een enorme economische
bijdrage kunnen leveren. Mans snapt wel dat met slechte ervaringen
van buitenlanders men eerder geneigd is te zeggen dat niks meer
weggegeven moet worden. "Maar zelf wordt er niets mee gedaan. Daar
verdien je ook niets mee." Voor de professor hoeft Suriname niet
zijn eigen medicamenten te gaan ontwikkelen, maar het land kan zich
wel focussen op het exporteren van gestandaardiseerde extracten en
kijken naar de mogelijkheden van nutracuticals die momenteel heel
erg in trek zijn. "Je wordt doodgeslagen met informatie over
moringa. Overal kun je moringacapsules kopen. Dezelfde toepassingen
kunnen we doen voor andere planten die we gebruiken om bepaalde
symptomen of ziekten te onderdrukken." Zoals Brazilië dat al
jarenlang doet met podosiri, die nu wereldwijd bekendstaat als een
superfood. "We hoeven geen podisiri te doen net als Brazilië, maar
we kunnen dat met koemboe doen. Die wordt gezien als een veel
betere vervanging van podisiri."
Regulatie en beleid
We moeten wetgeving rondom de exploitatie van onze planten ook
goed gaan regulieren
Volgens Traag zou dit inderdaad een manier zijn om bedrijvigheid
te stimuleren, maar het kan voor een 'rush' zorgen als de bestaande
planten die in het wild groeien niet worden gereguleerd en
beschermd. "Je gaat een zodanige wilde oogst krijgen, dat een plant
bijna of zelfs helemaal uitgeroeid wordt. Want er wordt ook niet
gedaan aan nieuwe aanplanten van wat er is geoogst uit het bos",
stelt Traag die als voorbeeld de 'dobrudua' aanhaalt, een
liaansoort die vooral gebruikt wordt door mannen als een soort
viagra. "Het herbarium heeft uit gesprekken met de kruidenverkopers
op de markt kunnen achterhalen dat de verzamelaars dieper het bos
in moeten gaan om op zoek te gaan naar de liaansoort", vertelt
Traag die zich zorgen maakt over de wilde plantenhandel. "Precies
zoals bij illegale dierenhandel is er ook sprake van
plantenhandel.We moeten wetgeving rondom de exploitatie van onze
planten ook goed gaan regulieren, net zoals bij de dieren", stelt
Traag.
Er zou geen indicatie zijn hoeveel planten er nog zijn van een
soort en waar die geconcentreerd voorkomen. "Mensen vragen meestal
welke planten het meest voorkomen en welke de raarste en meest
unieke zijn, maar helaas kunnen we die informatie niet geven omdat
we het gewoon niet weten", onderkent Traag. Zowel Traag als Mans is
het erover eens dat er beleid en goede regulatie moet komen
alvorens aan export gedacht kan worden. Naast de regulatie van
planten moeten er ook standaarden komen voor nutracutische
producten. Om te voorkomen dat de consument 10 procent moringa in
een capsule aantreft in plaats van 90 procent gaan instanties met
behulp van regulatie maatregelen moeten meten. "Als je bijvoorbeeld
stelt als overheid dat er tenminste 90 procent Moringa moet
voorkomen in een capsule en je gaat dat testen of meten, dan kan
dat product wel afgezet worden op de markt. Het zal weleens
voorkomen dat ondernemers moringa mixen met andere substanties,
want wie controleert dat nu?"
Potentie
Het uitblijven van wetten en regulering weerhoudt ondernemers
ook ervan om verder te investeren, zoals dat het geval is bij
dierenarts en ondernemer Subash Ganpat die kijkt naar mogelijkheden
om slangen- en schorpioenengif te exporteren voor zowel
farmaceutische als cosmetische bedrijven. "Ik ben al zeker langer
dan zeven weken bezig met het ministerie van Handel, Industrie en
Toerisme, 's Lands Bosbeheer en Natuurbeheer om een vergunning te
krijgen. De afnemers staan te springen om onze producten, maar ik
ga niet investeren in iets dat achteraf misschien tot iets
illegaals gerekend wordt", zegt Ganpat die er zeker heil in ziet
voor Suriname. "Als we de grondstoffen voor een antiserum voor
slangenbeten kunnen exporteren, hoeven we misschien niet zoveel te
betalen om een anti-gif te laten halen als iemand zich aanmeldt met
een slangenbeet bij het ziekenhuis", stelt Ganpat. Maar zolang er
geen vergunning gegeven wordt, blijft het maar een potentie en geen
onderneming.
Met 'Big Pharma' wordt hierbij bedoeld de industriele kant
van de farmaceutische industrie waarbij beslissingen niet altijd
worden genomen met als enige oogmerkt het belang van de patient.
Veelal spelen finaciele belangen een veel grotere rol. Ondernemers
in die industrie ontkennen dit spanningsveld echter.◊
Dit artikel is verschenen in de weekendbijlage van 2
juni.
